Θεωρείτε ο εικαστικός καλλιτέχνης επάγγελμα; – Είναι η ελληνική κοινωνία ανοιχτή να δει κάθε είδος τέχνης;
Στα παραπάνω ερωτήματα απαντά -μεταξύ άλλων- η εικαστική καλλιτέχνης Ελένη Τσοτσόρου η οποία μιλά στο metafox.gr για τα έργα της και τα συναισθήματα που αποτυπώνει σε αυτά.
Ποια είναι η Ελένη Τσοτσορού;
Καλλιτέχνης με κύριο μέσο έκφρασης την ζωγραφική, η Ελένη Τσοτσορού γεννήθηκε το 1966 στην Αθήνα. Μετά από σπουδές Φυσικής στο ΕΚΠΑ και Ακτινοφυσικής στο UCL στο Λονδίνο, αποφάσισε να αλλάξει επαγγελματική πορεία.
Σπούδασε Ζωγραφική με τη Ρένα Παπασπύρου, Ψηφιδωτό με το Γιάννη Βαλαβανίδη και γλυπτική με το Θόδωρο Παπαγιάννη στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, από όπου αποφοίτησε το 2000. Ζει κι εργάζεται στην Αθήνα, ενώ έχει παρουσιάσει 9 ατομικές και συμμετάσχει σε περισσότερες από 30 ομαδικές εκθέσεις, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από το 2003 διδάσκει το μάθημα των καλλιτεχνικών στη Μέση Εκπαίδευση στα Αρσάκεια Σχολεία Ψυχικού. Έργα της βρίσκονται σε δημόσιες, ιδιωτικές και εταιρικές συλλογές. Από το 2001 είναι μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος (ΕΕΤΕ). Συμπράττει με την συλλογικότητα εικαστικών καλλιτεχνών ARC – Art Revisited Collective https://arcgreece.gr από τον Σεπτέμβριο 2020.
Πότε και με ποια αφορμή συνειδητοποιήσατε ότι θέλετε να γίνετε καλλιτέχνης;
Η αλήθεια είναι ότι το να γίνω καλλιτέχνης είναι μάλλον κάτι που προσπάθησα να αποφύγω. Καθόλου δεν το είχα σκεφτεί στην διάρκεια του σχολείου και όταν τελείωνα το λύκειο, παρ’ όλο που σχεδίαζα ή ζωγράφιζα ασταμάτητα. Είχα ανέκαθεν μεγάλη αγάπη για τα Μαθηματικά και την Φυσική, κυρίως την Φυσική και επίσης την Ιατρική. Όλα αυτά είναι επιστημονικά πεδία θετικής γνώσης, όμως έχουν μία ιδιαιτερότητα: χρειάζονται και διαίσθηση. Σε αυτό το πλαίσιο δεν είναι μόνο επιστήμες αλλά έχουν και στοιχεία τέχνης. Ο καλός φυσικός, όπως και ο γιατρός, άλλωστε, πρέπει να έχει διαίσθηση. Πρέπει να μπορείς να αντιληφθείς προς τα που τείνει ένα φαινόμενο ή να επιλέξεις ποια από τις πάμπολλες παθήσεις με τα ίδια συμπτώματα είναι αυτή που ταλαιπωρεί τον ασθενή σου. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, η φυσική αλλά και η ιατρική είναι και τέχνες. Εξαιτίας αυτού, όχι συνειδητοποιώντας το ακριβώς, αλλά επειδή πραγματικά με ενθουσίαζε και προκαλούσε την φαντασία μου, η μόνη μου επιθυμία ήταν να σπουδάσω Φυσική. Τις σπουδές αυτές τις ολοκλήρωσα και σπούδασα και Ιατρική Φυσική μετά. Πάντα ωστόσο ένιωθα ένα κενό, κάτι μου έλειπε, κουβαλούσα στην ψυχή μου ένα βάρος. Αισθανόμουν επίσης ότι ο χρόνος περνά και εάν δεν ασχολιόμουν με την τέχνη μέσα σε ένα ορισμένο χρονικό περιθώριο, τότε θα χανόταν η ευκαιρία αυτής της σπουδής. Τότε ήταν που αποφάσισα ότι πραγματικά θέλω να ασχοληθώ με την τέχνη και να της αφιερώσω ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της ζωής μου, διότι καταλάβαινα ότι έχω ανάγκη την μοναχική ενασχόληση με τα πράγματα, την περισυλλογή και την δυνατότητα να μπορώ να αποσύρομαι όταν το επιθυμώ. Κι έτσι αποφάσισα να σπουδάσω ζωγραφική και να ασχοληθώ επαγγελματικά με αυτήν.
Πώς και από τι εμπνέεστε;
Κύρια πηγή έμπνευσης μου είναι η φύση. Μέσα σε αυτήν βρίσκονται εικόνες οι οποίες μπορούν να εκφράσουν και να αποδώσουν κάθε συναισθηματική μου κατάσταση. Είμαστε κομμάτια της φύσης και αυτή είναι πάντοτε για εμάς ένα σταθερό σημείο αναφοράς, ένα σημείο στο οποίο μπορούμε πάντοτε να επιστρέφουμε κι από το οποίο μπορούμε να πάρουμε ιδέες, να βρούμε παρηγοριά και ανακούφιση, να πάρουμε χαρά. Ένα δάσος, μία ανατολή, ένα παρτέρι με λουλούδια, ένα δέντρο μόνο του, ένα ρυάκι, μία φυλλωσιά σαν κέντημα που αφήνει να περνάει από μέσα της το φως, κλαδιά ξερά το χειμώνα που δημιουργούν ένα αδιαπέραστο τείχος, μία φουσκωμένη φουρτουνιασμένη θάλασσα, μπορούν να εκφράσουν κάθε συναίσθημα: χαρά, γαλήνη, ανησυχία, φόβο, θυμό, προσμονή.
Υπάρχει μία συνολική μυθολογία που αναπτύσσετε, της οποίας κάθε έργο σας /μορφή είναι ένα μέρος της, ή έργο σας είναι ένας ολοκληρωμένος “Μύθος”;
Στη δουλειά μου με απασχολεί πάρα πολύ η απεικόνιση της φύσης. Το Δάσος ως λαβύρινθος, ως αδιέξοδο. Το αδιέξοδο της ζωής, μέσα στο οποίο εμείς οφείλουμε να πορευτούμε, το δέντρο ως άτομο, ως ύπαρξη μέσα στο δάσος, μέσα στο πλήθος, στην κοινωνία. Όπως είπα και προηγουμένως ο αποσυμβολισμός δεν είναι δύσκολος. Μέσα από τις εικόνες της φύσης μπορούμε να μιλήσουμε για κάθε ανθρώπινη κατάσταση, για την χαρά, την θλίψη, την μοναξιά, την συντροφικότητα. Μέσα στον λαβύρινθο πορευόμαστε όλοι και ψάχνουμε την διέξοδο και εκείνα τα σημεία στα οποία περνάει το φως. Και βέβαια μέσα στον λαβύρινθο συναντάμε πάντοτε και το θηρίο. Εκείνον τον φόβο που δεν ξέρω αν τον νικάς, ωστόσο μαθαίνεις να συνυπάρχεις μαζί του κι αν είσαι τολμηρός (ή τυχερός, δεν ξέρω) να μην σε σταματάει από το να κάνεις αυτά που επιθυμείς.
Πειραματίζεστε έντονα και με πολλά διαφορετικά υλικά. Ποια είναι η λειτουργία τους ως προς το σύνολο της καλλιτεχνικής παραγωγής σας;
Δεν έχω καταλήξει σε ένα συγκεκριμένο στυλ που να με αντιπροσωπεύει. Έχω πολλές και διαφορετικές ιδέες και μου αρέσει να πειραματίζομαι και να προσπαθώ να τις εξελίξω. Τα διαφορετικά υλικά εξυπηρετούν κάθε φορά την ιδέα, την μορφή και τη φόρμα στο έργο. Η χρήση διαφορετικών υλικών, πέρα φυσικά από τα χρώματα, όπως είναι το χαρτί, το ύφασμα, το σύρμα, ανοίγει δρόμους στην σκέψη μου και δίνει μορφή και ζωή στις ιδέες μου. Η “κουζίνα” της τέχνης, η διαδικασία του να λερώσει κάποιος τα χέρια του, είναι ένας τρόπος να αισθανθεί δημιουργικός και ουσιαστικά παραγωγικός, διότι μπορεί στην τέχνη η ιδέα να είναι το πιο σημαντικό, η εκτέλεσή της, όμως, παίζει μεγάλο ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα, στην μορφή του τελικού έργου ,στον τρόπο που οι άλλοι θα αντιληφθούν την αρχική ιδέα του καλλιτέχνη, αυτό που εκείνος προσπαθεί να μεταδώσει.
Αναπτύσσετε σύμβολα στα έργα σας;
Στα έργα μου επανέρχεται σταθερά ο λαβύρινθος, ο οποίος συμβολίζει την ζωή και την πορεία του ανθρώπου μέσα σε αυτήν. Υπάρχουν πάρα πολλά σύμβολα που στα έργα μου επαναλαμβάνονται, όπως είναι το θηρίο μέσα στο λαβύρινθο, ο πιο μυστικός και σκοτεινός μας φόβος, ο ιστός της αράχνης, το πλοίο που είναι φυσικά η διαρκής επιθυμία διαφυγής, ο πόθος για το νέο ξεκίνημα, το ταξίδι, η πεταλούδα που συμβολίζει την ευθραυστότητα και το εφήμερο της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και την ψυχή, το ψάρι, το οποίο μπορεί να είναι ο καθένας από εμάς καθώς ακολουθούμε διαφορετικούς δρόμους για να πάμε στην θάλασσα, η οποία συμβολίζει αυτό το οποίο ο καθένας από μας επιθυμεί ή μπορεί να είναι και το ψάρι έξω από το νερό, το ψάρι εκείνο που είναι παγιδευμένο, που δεν βρίσκεται στο φυσικό του περιβάλλον και υπόκειται σε δυσάρεστες πιέσεις. Τέλος είναι το κοράκι, που συμβολίζει την συνείδησή μου, που κουβαλάει τα βάρη αλλά είναι και πάντοτε σε εγρήγορση.
Θεωρείτε ότι ο εικαστικός καλλιτέχνης είναι επάγγελμα;
Στην ανθρώπινη κοινωνία υπάρχουν δομές, οι οποίες πιστοποιούν τα βασικά προσόντα τα οποία οφείλει κάποιος να έχει, όταν επιθυμεί να εξασκήσει ένα συγκεκριμένο επάγγελμα. Έτσι υπάρχει μία πιστοποίηση για να είναι κάποιος λογιστής, γιατρός ή μηχανικός. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορεί να είναι κακός λογιστής ή κακός γιατρός ή κακός μηχανικός, όμως πληροί (ελπίζουμε) κάποιες ελάχιστες προϋποθέσεις. Στην ζωγραφική και γενικότερα στις εικαστικές τέχνες τα πράγματα δεν είναι καταρχήν διαφορετικά. Υπάρχουν κάποιες δομές που πιστοποιούν, δεν μπορούμε να πούμε εδώ τις ελάχιστες γνώσεις, μπορούμε όμως να πούμε πώς πιστοποιούν το γεγονός ότι κάποιος έχει ασχοληθεί συστηματικά για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, το οποίο ορίζεται από την κάθε σχολή, κατά περίπτωση, για να αποκτήσει εκείνες τις δεξιότητες που χρειάζονται ώστε να γίνει κατά το δυνατόν καλύτερος καλλιτέχνης. Η διαφορά εδώ είναι, πώς από κάποιο κακό εικαστικό έργο δεν κινδυνεύει η ζωή μας, αλλά μόνο η αισθητική μας, επομένως δεν απαγορεύεται κάποιος να δηλώνει καλλιτέχνης ακόμη και χωρίς την συγκεκριμένη πιστοποίηση, μετά ας πούμε από μία διετή μαθητεία δίπλα σε κάποιον ζωγράφο, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν έχουν υπάρξει και αξιοθαύμαστοι αυτοδίδακτοι καλλιτέχνες (που όμως είναι σπάνιοι). Εξάλλου είναι γνωστό, πώς οι δημόσιες σχέσεις παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο σε οποιοδήποτε τελικά επάγγελμα. Στην τέχνη δε πολύ περισσότερο. Ένα άλλο πρόβλημα το οποίο υπάρχει όταν δηλώνει κάποιος εικαστικός καλλιτέχνης είναι πως υπάρχει μεγάλη ασάφεια στην κοστολόγηση ενός έργου, στην ανταμοιβή του καλλιτέχνη για μία συγκεκριμένη εργασία. Επίσης στο οργανωμένο επάγγελμα υπάρχουν εξωτερικές πιέσεις, χρονοδιαγράμματα, προθεσμίες τις οποίες κάποιος οφείλει να τηρήσει, ενώ ένας καλλιτέχνης για να συνεχίσει να εργάζεται και να υπάρχει στον χώρο της τέχνης οφείλει να επιδείξει αυτοπειθαρχία, να διαθέτει όραμα και συνεχή διάθεση για έρευνα. Πρέπει επίσης να μπορεί να ξεφύγει από την παγίδα της διεκπεραίωσης, την επανάληψη δηλαδή μιας ματιέρας, η οποία τον έκανε γνωστό και μετά από λίγο την ζητάει και το κοινό του, διότι είναι αναγνωρίσιμη και να διατηρήσει την φρεσκάδα της ματιάς, που είναι αυτή που κάνει καλό το έργο και σώζει από την συνήθεια. Οπότε ναι, μπορεί να είναι επάγγελμα, διότι όπως με όλα τα επαγγέλματα κάποιος γίνεται καλύτερος και εξελίσσεται μέσω της μακροχρόνιας ενασχόλησης. Έχει όμως ιδιαίτερες δυσκολίες.
Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης και των εικαστικών καλλιτεχνών σήμερα;
Οι άνθρωποι σαν οντότητες δεν έχουν αλλάξει μέσα στις τελευταίες χιλιετίες. Επομένως και ο ρόλος της τέχνης παραμένει διαχρονικά σταθερός. Σκοπός της τέχνης είναι η προβολή των κακώς κειμένων της κοινωνίας μας, το να αποτελέσει έναυσμα για σκέψη και επομένως δράση. Να μας κάνει να αντιληφθούμε τις ελλείψεις μας, τους φόβους μας, να δώσει εικόνα και μορφή στις θλίψεις και τις απογοητεύσεις μας, να τις φέρει στην επιφάνεια και έτσι να επιτευχθεί η κάθαρση, μέσω της αναγνώρισης και της συγκίνησης. Σκοπός της επίσης είναι η τέρψη, η απόλαυση που δίνει στον θεατή η θεά ενός ωραίου έργου (κι εδώ δεν εννοώ το ωραίο τυπικά- από ένα “άσχημο” μοντέλο μπορεί να δημιουργηθεί ένα υπέροχο έργο). Εκπληρώνει άραγε τον ρόλο της; Αποτελεί πλέον τροφή για σκέψη, αμφισβήτηση, διαμαρτυρία και τελικά κοινωνική αλλαγή; Βρισκόμαστε σε μία εποχή που υπάρχει υπερπροσφορά εικόνων και ερεθισμάτων. Κάποτε τα έργα τέχνης, που κάποιος θα έβλεπε, βρισκόντουσαν στην εκκλησία της γειτονιάς του ή σε ένα μουσείο. Εκεί θα αισθανόταν δέος και κατάνυξη. Είναι αυτό σωστό;Πρέπει να είναι τόσο περιορισμένη η χρήση του έργου τέχνης; Όχι βέβαια! Πλέον όμως βομβαρδιζόμαστε με εικόνες από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την τηλεόραση, τον κινηματογράφο, τα περιοδικά και μία πληθώρα εκθέσεων που έχουν εγκαίνια κάθε εβδομάδα στην πόλη. Είναι πάρα πολύ δύσκολο λοιπόν, να ξεχωρίσει κάποιος καλλιτέχνης και το έργο του, μέσα σε όλη αυτή την υπερπροσφορά, γεγονός που συχνά ωθεί τους καλλιτέχνες να φτιάχνουν έργα τα οποία απλά προκαλούν, ώστε να επιτύχουν να μείνουν στο μυαλό μας και να γίνουν γνωστοί. Όπως έλεγε και μία φίλη ζωγράφος, αυτοσαρκαζόμενη, στοχεύουν στην “τυφλή πρωτοπορία”. Είναι σαν να περιβάλλεσαι διαρκώς από θορύβους, οι οποίοι πνίγουν τη μουσική. Θα έπρεπε να είμαστε λίγο πιο αυστηροί στην επιλογή των έργων που θα εκτεθούν, ώστε να μην χάνουμε τον δρόμο μας και να μην προβάλλεται το τυχαίο. Ο χρόνος όμως τελικά διαχωρίζει τα πράγματα και η τέχνη δεν μπορεί παρά να εκπληρώνει τον σκοπό της, μέσα από τις όποιες δυσκολίες.
Θεωρείτε ότι λάβατε ακαδημαϊκά επαρκή εφόδια που σας βοήθησαν στην πράξη; Με ποιον τρόπο θα μπορούσαν να βελτιωθούν οι σπουδές Καλών Τεχνών στην Ελλάδα;
Ο καλλιτέχνης για να υπάρξει χρειάζεται δύο πράγματα: ιδέες και γνώση των τεχνικών και των υλικών που θα χρησιμοποιήσει για να δώσει σάρκα σε αυτές τις ιδέες. Επομένως η ακαδημαϊκή εκπαίδευση πρέπει να καλλιεργεί την δυνατότητά του για σκέψη και να του προσφέρει μέσω πρακτικής εξάσκησης και παραδειγμάτων την τεχνική κατάρτιση που είναι απαραίτητη για την απεικόνιση των ιδεών του. Τα τελευταία χρόνια επικρατεί ή (λάθος κατά τη γνώμη μου) άποψη πώς το μόνο που μετράει είναι η ιδέα. Τι γίνεται όμως εάν αυτήν την ιδέα δεν μπορούμε να την επικοινωνήσουμε σωστά; Η αλήθεια είναι πώς δεν έλαβα την τεχνική κατάρτιση που ήλπιζα μέσα στη σχολή. Η κατάκτηση των τεχνικών έγινε με πολύ προσωπικό κόπο και φυσικά η προσπάθειά μου να βελτιωθώ συνεχίζεται πάντοτε. Σήμερα υπάρχουν ακόμη τα ίδια προβλήματα. Η ζωγραφική και η τεχνική κατάρτιση θεωρούνται μάλλον κάτι παρωχημένο και δίνεται βαρύτητα σε “νέες”, “επαναστατικές” μορφές τέχνης. Το σχέδιο όμως είναι προαπαιτούμενο σε κάθε είδος τέχνης κι εκεί θα έπρεπε να δώσουμε εκ νέου βαρύτητα. Ένας άλλος τομέας που θα έπρεπε, νομίζω, να ενισχυθεί στην Ελλάδα, είναι η σύνδεση των σχολών Καλών Τεχνών με την αγορά εργασίας, ώστε να μην χάνονται τόσα ταλέντα και η εκπαίδευση να μην αποτελεί για τους αποφοίτους μονόδρομο.
Πιστεύετε ότι η ελληνική κοινωνία είναι ανοιχτή να δει κάθε είδος τέχνης; Υπάρχουν κάποια είδη, φόρμες τέχνης που αν υπηρετούνται από κάποιον Έλληνα εικαστικό είναι προτιμότερο να απευθυνθεί στο εξωτερικό;
Να σας πω την αλήθεια, κάποια έργα “απελπίζουν” και εμένα. Είναι υπερβολικά εναλλακτικά, χωρίς συνοχή και ο αυτοσχεδιασμός που επιδεικνύουν δεν οδηγεί κάπου. Η τέχνη είναι έκφραση και μπορεί μέσω αυτής να εκφραστεί ο καθένας, αυτό όμως δεν σημαίνει πως η κάθε προσπάθεια αξίζει να δημοσιοποιείται. Υπάρχει λοιπόν το φαινόμενο να γίνονται δεκάδες εγκαίνια εκθέσεων κάθε εβδομάδα, στα οποία παρευρίσκονται οι καλλιτέχνες, οι συγγενείς και οι φίλοι τους… Ωστόσο το κοινό δεν είναι ουσιαστικά πεπαιδευμένο, οπότε φοβάται να εμπιστευθεί την κρίση του και βασίζεται στην άποψη των “ειδικών”. Έτσι εάν το έργο ξεφεύγει από το κάποια συνήθη πλαίσια, δυσκολεύεται πράγματι να το παρακολουθήσει,. Επομένως, ναι, κάποια είδη τέχνης τα οποία έχουν να επιδείξουν χρήση διαφορετικών υλικών θα ήταν καλύτερο να δειχτούν αρχικά στο εξωτερικό.
Τι είναι στις προτεραιότητες σας να πραγματοποιήσετε;
Η σταθερή επιθυμία μου είναι ένα παράγω νέο έργο. Συνεχίζω να εργάζομαι πάνω στη σειρά έργων με ύφασμα πού ονομάζω “Κύματα” και επιθυμώ να προβάλλω αυτή τη δουλειά στην Ελλάδα ή/και στο εξωτερικό. Στοχεύω επίσης να συνεχίσω να συμμετέχω σε διεθνείς διοργανώσεις ώστε να μου δοθεί η δυνατότητα καλύτερης παρουσίασης της δουλειάς μου.
Που πιστεύετε ότι είναι ο κατάλληλος χώρος για να τοποθετηθούν τα έργα σας;
Το κάθε έργο, μετά την ολοκλήρωσή του, αποκτά την δική του ανεξάρτητη ζωή, πέρα από τον καλλιτέχνη. Έχει έναν δικό του ρόλο να επιτελέσει και ταιριάζει σε κάθε χώρο όπου το εκτιμούν και προσφέρει χαρά. Φυσικά υπάρχει η δέσμευση του ύφους ή του μεγέθους. Ένα πολύ μεγάλο έργο ταιριάζει στον χώρο ενός ξενοδοχείου ή μιας πινακοθήκης κι ένα έργο με διαφορετικά υλικά, με χαρτιά ή υφάσματα ίσως να ταίριαζε καλύτερα σε έναν χώρο πιο μοντέρνο. Νομίζω ωστόσο, πως πέρα από τον περιορισμό του μεγέθους, που κάνει κάποια έργα μου κατάλληλα για έναν ξενοδοχειακό χώρο υποδοχής, τα περισσότερα απλά απευθύνονται σε ανθρώπους που θα συγκινηθούν από αυτά.
Που μπορεί κανείς να δει ζωντανά τα έργα σας αυτήν την στιγμή;
Έργα μου μπορεί κάποιος να δει φυσικά στο εργαστήριό μου, όπως επίσης στην SG Gallery του ξενοδοχείου Saint George Lycabettus, στην Chili Art Gallery στην Αθήνα όπου θα πάρω μέρος σε μια ομαδική έκθεση την ερχόμενη εβδομάδα, στο Hyatt Regency Thessaloniki, στην συλλογή του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος και στο Κτίριο των Αποφοίτων του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος καθώς και στο Verena Art Foundation στην Ύδρα.
Διαβάστε περισσότερα: Μανώλης Πέντες στο metafox.gr: «Οι σειρήνες είναι πολλές και πρέπει να έχεις ηθικό έρμα»
